TΟ ΗΘΟΣ ΠΟΥ ΧΑΣΑΜΕ...: Ο Γκιώνης(otus scops)

Χθες το βράδυ..πάνω στη στέγη του σπιτιού μας...Έκραζε μονότονα,ρυθμικά,επίμονα...για ώρα ... Θυμήθηκα την ιστορία του έτσι όπως τη διάβασα στο βιβλίο "Άγρια τετράποδα και φτερωτά" του Σεραφείμ Τσιτσά και σας την παραθέτω αντιγράφοντας...

Ήταν δυό αδέλφια πάντα αγαπημένα,

πρόβατα βοσκούσαν σ΄άρχοντα μεγάλο,

Γκιώνη λεν τον ένα,Δήμο λεν τον άλλο.

Κάποια μέρα ο Γκιώνης δυό αρνάδες χάνει

Ψάχνει δεν τις βρίσκει τριγυρνά και κλαίει.

Έρχεται στη στάνη τ΄ αδελφού του λέει.

Βρέθηκε κι εκείνος στην κακιά του ώρα

άδικα χολιάζει,σα θεριό θυμώνει,

το μαχαίρι βγάζει και τόνε σκοτώνει.

Οι αρνάδες ήρθαν στο κοπάδι πάλι

κι ο φονιάς τις βλέπει,στέκεται κλαμένος και μετανιωμένος.

Ο Θεός τον είδε και τον ελυπήθη

και πουλί τον κάνει π΄ όλη νύκτα κράζει

Γκιώνη! Γκιώνη! Γκιώνη!

Με αυτούς τους στίχους ο ποιητής Δροσίνης διηγείται τη θλιβερή ιστορία του νυχτόβιου πουλιού, που μας έρχεται κάθε άνοιξη από τα μέρη της Αραπιάς και πιάνει τα τρίστρατα των χωριών μας,την ώρα του σούρουπου,όταν γυρίζουν οι δουλευτάδες απ΄ τα χωράφια,τα λιοστάσια, τ΄αμπέλια, τα περιβόλια, αποζητώντας με παράπονο τον άμοιρο αδελφό του: Γκιών! Γκιών!

Τ΄ όνομα είναι αρβανίτικο και σημαίνει Γιάννης.Η λαϊκή παράδοση,την οποία μεταφέρει με τους παραπάνω στίχους ο Δροσίνης,έχει διάφορες τοπικές παραλλαγές.Ο λαογράφος Κ.Ρωμαίος αναφέρει μερικές απ΄ αυτές που επιχωριάζουν στην Αράχωβα του Παρνασσού,το Αγρίνιο και τη Λευκάδα.

Η πρώτη (Αράχωβα) διηγείται πώς ήσαν κάποτε δυό αδέρφια , ο ένας δραγάτης στ΄ αμπέλια του χωριού .Ο άλλος που τον έλεγαν Αντώνη του λέει μια μέρα "Απόψε θάρθω να σου κλέψω σταφύλια δίχως να με καταλάβεις".
-Έλα σαν τολμάς.Θα σε τουφεκίσω,του λέει ο δραγάτης .
Ο Αντώνης πήγε πραγματικά εκείνο το βράδυ, ο αδερφός του όμως παραφύλαγε,τον είδε και πυροβόλησε στον αέρα.Η σφαίρα όμως ξέφυγε και τον σκότωσε.Όταν είδε τον αδελφό του σκοτωμένο,τον πήραν τα κλάματα.Παρακάλεσε τότε τον Θεό να τον κάνει πουλί,για να κλαίει παντοτεινά τον αδικοσκοτωμένο αδελφό του.

Ο Θεός τον ελυπήθηκε και τον έκανε γκιώνη.Από τότε κλαίει συνέχεια φωνάζοντας τον αδελφό του "Ντων!Ντων!" ως που να στάξει η μύτη του αίμα.Αυτό είναι σημάδι πως ο Αντώνης παίρνει το αίμα του πίσω.Έτσι ησυχάζει ο Γκιώνης...Η παράδοση του Αγρινίου λέει: Ήντασαν μια φορά δυο αδελφοί τσοπαναραίοι.Εκεί που διάβαιναν τα πρόβατα ,από το ένα μέρος μια κίσσα από πίσω βέλαξε σαν πρόβατο.
-Σύρε ,βρε Αντώνη,λέει ο ένας αδελφός του άλλου,να φέρεις το πρόβατο που έμεινε πίσω.
-Όχι δεν ήτανε πρόβατο,λέει ο άλλος.
Όχι πρόβατο ήτανε.Όχι κίσσα.Ήρθαν στα λόγια,τράβηξε ο ένας αδελφός το μαχαίρι και έσφαξε τον Αντώνη.Γύρισε ύστερα να πάρει το αρνί αλλά δεν ηύρε τίποτα.Τότε πέταξε η κίσσα από το κλαρί κι εκείνος κατάλαβε τι κακό έκαμε.Άρχισε λοιπόν να μοιρολογάει τον αδελφό του και παρακάλεσε το Θεό να τον κάνει πουλί.Ο Θεός τον άκουσε κι από τότε όλο φωνάζει! "Αντών! Αντών!"

Σύμφωνα τέλος με την παράδοση της Λευκάδας,τα δύο αδέλφια φύλαγαν άλογα,ήταν βαλμάδες.Μια μέρα όταν ο μικρότερος αδελφός γύριζε από τη βοσκή με το κοπάδι,ο μεγάλος τα μέτραγε και εύρισκε πως έλειπε ένα άλογο.Εκείνος,όπως ήταν καβάλα σε ένα άλογο,έτρεξε κατά τη βοσκή αλλά ξανάρθε δίχως να φέρει άλλο άλογο.Οργίστηκε τότε ο αδελφός του,τραβάει την κουμπούρα του και τον σκοτώνει.Το άλογο του σκοτωμένου πήγε αυτό τότε στη μάντρα.Τα μετράει ξανά ο φονιάς και τα βρίσκει τώρα σωστά.Τότε κατάλαβε πως δεν μετρούσε πριν εκείνο που καβαλίκευε ο αδελφός του,είδε το άδικο,μετάνιωσε πικρά και παρακάλεσε κλαίγοντας το Θεό να τον κάνει πουλί!

Ο ποιητής Ι.Πολέμης στο "παλιό βιολί" του μιλάει για την έκσταση και τη σιωπή του Γκιώνη:

Άκουσε τ΄ απόκοσμο,το παλιό βιολί

μέσα στη νυκτερινή σιγαλιά τ΄ Απρίλη

στο παλιό κουφάρι του μια ψυχή λαλεί

με τ΄ αχνά κι απάρθενα της αγάπης χείλη

Ως κι ο γκιώνης τ΄ άχαρο,το δειλό πουλί,

με λαχτάρα απόκρυφη τα φτερά τινάζει

και σωπαίνει ακούγοντας το παλιό βιολί,

για να μάθει ο δύστυχος πως ν΄αναστενάζει.

Ο Γκιώνης είναι το μικρότερο από τα νυκτόβια αρπακτικά πουλιά.Στο κεφάλι του έχει κι αυτός,σαν τον μπούφο,δυο λοφία φτερά.Τη φωλιά του τη φτιάχνει μέσα σε κουφάλες δέντρων ή σε χαλάσματα σπιτιών.Τρώει κάμπιες,μικρά ποντίκια,σκουλήκια,κ.τ.λ.Είναι γι αυτό ωφέλιμο πτηνό.Ανήκει με το μπούφο και την κουκουβάγια στην οικογένεια των "Γλαυκίδων"(γι αυτό λέγεται Δενδρόβιος γλαύξ),και στη μεγάλη τάξη των αρπακτικών πουλιών,στην οποία ανήκουν οι αετοί,τα όρνια,τα γεράκια,κ.τ.λ.Σκωψ ο Εφιάλτης είναι το επίσημο όνομά του.Ώρες ολόκληρες οι χωρικοί μας ακούνε την επίμονη κραυγή του Γκιώνη την ειδυλλιακή ώρα του σούρουπου,τότε που πιάνουν τους πάγκους και τα πεζούλια στο μεσοχώρι,για να ξεκουραστούν λίγο από το μόχθο και τον κάματο της ημέρας,απ΄ τη σκληρή κούραση της ολοήμερης αγροτικής δουλειάς με την αξίνη,τον κασμά,τη σκαπάνη,το λοστό,τη βαρειά...

"Είναι ανοιξιάτικη η φωνή αυτή;γράφει ο Σπύρος Μελάς σε ένα του χρονογράφημα αφιερωμένο στο Γκιώνη.Που κρύβεται ο αθέατος θρηνωδός;Δεν μπόρεσα ποτέ να τον ανακαλύψω.Μετά τα τραγούδια τα ανοιξιάτικα των άλλων πουλιών,τα τιτιβίσματα,τα σφυρίγματα,τις τρίλιες,μόλις οι πυρκαγιές του δειλινού σβήσουν στα σύγνεφα,χωμένος αυτός σε πυκνή φυλλωσιά θα αρχίσει το μεταλλικό του μονοσύλλαβο στεναγμό του: "Γκιών!Γκιών!" Η ώρα του σούρουπου,όταν σβήσει το αντιφέγγισμα των τελευταίων αχτίδων του δειλινού και πυκνώσουν οι σκιές που ρίχνουν τα βουνά,τα δέντρα,οι λόφοι,οι πλαγιές,πλημμυρίζει τη γαλήνη της εξοχής με μια απερίγραπτη ευφροσύνη.Κάποιες νότες μακαριότητας που εγγίζουν τα σύνορα της ευτυχίας δονούν την ψυχή του ανθρώπου και την βυθίζουν σε μέθη και έκσταση,'ετσι που να νιώθει την ανάγκη της προσευχής για το μυστήριο της νύχτας που έρχεται.

Κι όλα μαζί και θάμνοι και χαμόκλαδα

και μέλισσες κι αρνιά

κι ελιές κι αμπέλια

κοιμούνται με του γκιώνη το παράπονο,

ξυπνούν με του κορυδαλλού τα γέλια.

Ι. Πολέμης