Καλημέρα και σήμερα...με τον...δικό μας Άη-Βασίλη...

Ένα συναίσθημα θλίψης με πλημμυρίζει κατά τη διάρκεια του Δωδεκαημέρου στη θέα του χοντρομπαλά Άη-Βασίλη με την κουδούνα στο χέρι(προερχόμενο από μια διαφημιστική καμπάνια της coca-cola),που τόσο απερίσκεπτα σαν λαός δεχτήκαμε να αντικαταστήσει τον δικό μας Άη-Βασίλη,τον δικό μας Άγιο,τον Άγιο που με τόση γλαφυρότητα περιγράφει ο Κόντογλου στο "Βλογημένο μαντρί"...Τίποτα πάνω του δεν θυμίζει τον ασκητικό Άγιο της δικής μας παράδοσης....Και μόνο η θεόρατη κοιλιά του-που παραπέμπει σε καιρούς και νοοτροπίες αφθονίας- με κάνει να ντρέπομαι όταν σκέφτομαι τα εκατομμύρια των ανθρώπων που πεθαίνουν από την πείνα...

Θυμήθηκα λοιπόν και σας γράφω ένα πολύ καλό άρθρο,γραμμένο από τον αφηγητή Στέλιο Πελασγό -που έχουμε την τύχη να ζει στην περιοχή μας και να παρακολουθούμε συχνά τις δραστηριότητές του-σχετικά με τον Άη-Βασίλη(και όχι μόνο...πολύ υγιής και η άποψή του για την Παράδοση),το οποίο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό της Μητρόπολής μας ¨ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ",το Δεκέμβριο του 2007....

"Ο Άη-Βασίλης της λαϊκής παράδοσης και της μαζικής κουλτούρας"
"Κάθε φορά που ακούμε παράδοση στις μέρες μας,η ψυχή μας λες και ζεσταίνεται από τις φλόγες ενός τζακιού και από τα ήμερα βλέμματα της οικογένειας και της γειτονιάς που γύρω της ακούει παραμύθια και τραγούδια.Είναι όμως μια εικόνα κατασκευασμένη από αυτό που ο πατέρας της θρησκειολογίας Μιρτσέα Ελιάντ,ονόμασε "νοσταλγία του Παραδείσου".Σε καιρούς σύγχυσης και αποπροσανατολισμού μοιάζουμε με το παιδί που χάθηκε στο σκοτεινό δάσος των παραμυθιών και βλέπει πέρα μακριά ένα φωτάκι να λάμπει.Ελπίζει να είναι ένα καλύβι του δάσους,καταφύγιο και σωτηρία.

 Έτσι πλησιάζουμε σήμερα την παράδοση,σαν χαμένα παιδιά.Όποια λέξη κι αν συνοδέψει,την κοσμεί.Μιλάμε για εκκλησιαστική ή για λαϊκή παράδοση,για παραδοσιακούς χορούς, εικόνες, αξίες, συμπεριφορές,μέχρι και για παραδοσιακές γεύσεις ή παραδοσιακά ξενοδοχεία!!!
Είναι κι αυτό σημάδι των καιρών.Η παράδοση θεωρούνταν άλλοτε(και σίγουρα θα ξαναθεωρηθεί "στου κύκλου τα γυρίσματα")προϊόν συντήρησης και αδράνειας,συνώνυμη του σκοταδισμού και της καταπίεσης,δύναμη που κατέπνιγε το ανθρώπινο πνεύμα και σώμα.Μονάχα μια νηφάλια θεώρησή της μπορεί να διακρίνει τι χρήσιμο κομίζει η παράδοση σε κάθε εποχή και να επιλέξει με διάκριση.Ο κυρ-Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης νοσταλγούσε το νησί του,μα δεν έκρυβε την βασανισμένη ζωή και τα σκοτεινά πάθη που συνυπήρχαν μαζί με την πίστη,τον ηρωισμό,την καρτερία,την ταπείνωση και την αλληλεγγύη.

Η λαϊκή παράδοση μοιάζει ενιαία και μαρμαρωμένη,μόνο εάν δεν μετέχουμε σ' αυτήν και την κοιτούμε από απόσταση ατομικής ασφάλειας που εμποδίζει την προσωπική κοινωνία.Είναι όμως δυναμική και εξελισσόμενη και περιέχει μέσα της στοιχεία που εκφράζουν όλες τις ανθρώπινες τάσεις και συμπεριφορές,τα πάθη και τα ιδανικά.Η πολυμορφία της είναι η ομορφιά της,αφού μέσα της ο καθένας μπορεί να βρει και το σκοτεινό και το φωτεινό,και το χαμερπές και το υψιπετές. Παράλληλα,όμως,στηρίζει πρόσωπα και κοινότητες,με μια δύναμη συνεκτική,γιατί η πολυμορφία και η ελευθερία της ελέγχεται από δύο στοιχεία.Τον συλλογικό-κοινοτικό της χαρακτήρα και την διαχρονική της διάσταση.

Η κοινότητα είναι αυτή που αποφασίζει τελικά για το τι θα διασωθεί στο χρόνο,για το τι αποδείχθηκε όμορφο και χρήσιμο(στη λαϊκή τέχνη το χρήσιμο και το όμορφο,το καλό και το αγαθό ταυτίζονται). Στη μεταμοντέρνα εποχή μας η λαϊκή παράδοση έχει πάψει να λειτουργεί,λόγω της αλλαγής της οικονομίας και του τρόπου επικοινωνίας,από την εμπορευματοποίηση δηλαδή και το θέαμα.Τα μαζικά μέσα ενημέρωσης μετατρέπουν την ανθρώπινη ζωή(αλλά και τη θρησκεία και την Ιστορία)σε θέαμα.Συνάμα,η οικονομική οργάνωση των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών μετατρέπει τον καθένα και το καθετί σε εμπόρευμα,ορίζει την αξία του ανάλογα με το πόσο  μπορεί να πουληθεί ή να αγοραστεί.Έτσι περνάμε από την εποχή της λαϊκής παράδοσης των παππούδων μας στην εποχή της μαζικής κουλτούρας των παιδιών μας.

Ο Μέγας Βασίλειος δεν είναι μόνο Άγιος της Εκκλησίας μας και ιστορικό πρόσωπο,αλλά και μια μορφή τόσο της λαϊκής παράδοσης όσο και της μαζικής κουλτούρας.Είναι χρήσιμο να συγκρίνουμε με καθαρή ματιά τις δύο αυτές όψεις του,για να μπορέσουμε να απαντήσουμε στις απορίες των παιδιών μας(αλλά και στην εσωτερική σύγχυση που μας δημιουργεί η σύγκρουση των πολλαπλών ειδώλων του με την ιστορική μορφή του Αγίου).

Ο ΣΗΜΕΡΙΝΟΣ ΑΗ-ΒΑΣΙΛΗΣ
Όποιος έχει σπίτι του νήπια ή παιδιά σχολικής ηλικίας,μπορεί να τα ρωτήσει για να μάθει για τον σύγχρονο Άη-Βασίλη.Τις ίδιες πληροφορίες θα πάρει εάν παρακολουθήσει τηλεόραση,χαζέψει τις βιτρίνες των καταστημάτων ή διαβάσει την πλειοψηφία των βιβλίων της παιδικής λογοτεχνίας.
*Ο Άη-Βασίλης φέρνει δώρα για όλα τα καλά παιδιά την βραδιά της πρωτοχρονιάς(τα κακά παιδιά μένουν χωρίς δώρο ή παίρνουν για δώρο κάρβουνα σύμφωνα με την αγγλοσαξονική παράδοση).
*Ο Άη-Βασίλης ζει σε ένα χωριό στην Λαπωνία,κοντά στο Βόρειο Πόλο(τα πλουσιόπαιδα μπορούν να πάνε και εκδρομή με τους γονείς τους να το επισκεφτούν).Δεν είναι όμως Λάπωνας,τους ιθαγενείς τους έχει για να καθαρίζουν το σπίτι και το εργοστάσιο.Είναι απροσδιόριστης εθνικότητας και γλώσσας.

*Είναι διευθυντής σε μια μικρή μονάδα παραγωγής παιχνιδιών,όπου δουλεύουν νυχθημερόν ακούραστα ανθρωπάρια,που τα ονομάζουν άλλοτε ξωτικά και άλλοτε νάνους.Το εργαστήρι του λειτουργεί ακατάπαυστα όλο το χρόνο εκτός από την παραμονή της πρωτοχρονιάς.
*Η βασική του ασχολία είναι η παραλαβή και η ανάγνωση των παραγγελιών που του στέλνουν τα παιδιά με γράμματα καθώς και η παράδοση των παιχνιδιών κατ' οίκον,ένα είδος ντιλίβερι.
*Δεν έχει παπάκι,όπως οι νεαροί που μοιράζουν πίτσες και σουβλάκια,αλλά ταξιδεύει πετώντας σαν υπερήρωας κόμικς πάνω σε ένα ιπτάμενο έλκηθρο που το σέρνουν τάρανδοι.
*Είναι βιαστικός και αγχώνεται με τα προβλήματα που προκύπτουν κάθε φορά στην ετοιμασία και την παράδοση των δώρων.

*Είναι γέρος και φορά κόκκινα ρούχα με άσπρη γούνα στην άκρη και μεγάλες μαύρες μπότες.Είναι πάντοτε χαμογελαστός σαν κλόουν.
*Δεν ξέρουμε γιατί έγινε Άγιος ή εάν έχει κάποια σχέση με τον Χριστό.Δεν υπάρχει πουθενά γύρω του κάτι που να δηλώνει κάποια σχέση με τον Χριστιανισμό,δεν φορά ούτε κρατά σταυρό.
*Κρατάει και κουνάει μια κουδούνα σαν τον πανηγυρτζή έμπορα που διαλαλεί το εμπόρευμά του.
*Είναι σύμβολο αφθονίας,γι αυτό άλλωστε είναι και χοντρός.Όλα πάνω του είναι πολλά.Είναι πολύ χαρούμενος,πολύ καλός και φέρνει πολλά δώρα.Ίσως γι αυτό και συχνάζει στα υπερκαταστήματα,όπου μπορείς να αγοράσεις πολλά(σκουπίδια)μεγάλου μεγέθους με λίγα χρήματα.Για τον Άη-Βασίλη,τον προστάτη της υπερκατανάλωσης,όσο πιο πολλά τόσο πιο καλά.

Ο ΑΗ-ΒΑΣΙΛΗΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΛΑΪΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ
Ας δούμε όμως πως διασώζει την εικόνα του Αγίου η λαϊκή μας παράδοση.Χαρακτηριστικό παράδειγμα θα λάβουμε από μια μοναδική παραλλαγή των καλάντων της Κύπρου.Είναι από ένα τουρκοκρατούμενο σήμερα χωριό,την Κοντέα.Τα κάλαντα αυτά είναι πολύ σπάνια και έχουν καταγραφεί το 1993 από το στόμα του μεγάλου λαϊκού ποιητή,ψάλτη και μουσικού της βασανισμένης Κύπρου,τον Χαράλαμπο Δημοσθένους.

Άης Βασίλης έρκεται,από την Καισαρείαν

Εβάσταν εις το σιέριν του Γριστόν τζιαί Παναΐαν.

Οι λιόντες τον επιάσασιν μέσα στα μερσηνάτζια

Βασίλη ξέρεις γράμματα;Πε μας τ' αρφαβητάτζια.

Εκούμπησεν την βέρκαν του,να πει τ' αρφαβητάτζια

Τζέι πάνω σ' τζέιν' την βέρκαν του κλωνάρκα εποιούσαν

Τζέι πάνω σ' τζείνα τα κλωνιά,πουλιά ετζελαδούσαν.

Τούτος ο Άγιος που διασώζεται στα κάλαντα αυτά είναι το αντίθετο του σύγχρονου Άη-Βασίλη.Ο Άγιος της παράδοσης έρχεται από την καθ' ημάς Ανατολή,από την Καισαρεία,πατρίδα πολλών από τους παππούδες μας,όχι από τους Υπερβόρειους,την Λαπωνία.

Ο Άγιος είναι ασκητής,δεν είναι παχουλός κλόουν.Η παράδοση τον παρουσιάζει χριστιανό ιεράρχη,που κρατά στο χέρι του εικόνα του Χριστού και της Παναγίας,όχι την κουδούνα του έμπορα.Είναι ο Άγιος των γραμμάτων και με τη μόρφωσή του σώζεται,αφού όταν τον πιάνουν οι εχθροί του,τα λιοντάρια,τον ρωτούν να πει την αλφαβήτα.Μέσα σε λίγους στίχους τα κάλαντα δήλωσαν πως ο Άη-Βασίλης είναι χριστιανός και μιλά,διαβάζει και γράφει ελληνικά.Για τον Άη-Βασίλη,τον άλλο,δεν ξέρουμε τη γλώσσα και τη θρησκεία του.

Ο Άγιος βρίσκεται κοντά μας,περπατά δίπλα μας,μέσα στη φύση της πατρίδας μας,μέσα στις "δοξαστικές μυρσίνες",μέσα στα μερσινάκια κι όχι στην παγωμένη έρημο του Βορρά.

Είναι αξιοσημείωτη και η ποιητική εικόνα του ραβδιού που βγάζει κλωνάρια και πάνω του κελαηδούν πουλιά.Εδώ φαίνεται το βάθος των χρόνων,που διασχίζει με μια ανάσα τραγουδιστή η παράδοση.Το ραβδί που πετά κλαριά κι ανθούς το συναντάμε σε ιστορία από το γεροντικό.Η ιστορία λέει  πως ένας γέροντας έμπηξε το ραβδί του στις πέτρες και όρισε στον υποτακτικό του να το ποτίζει καθημερινά.Μετά από καιρό,ο νέος ήρθε λάμποντας στον γέροντα φέρνοντάς του καρπό από το ξερό ραβδί που άνθισε θαυματουργικά και έδωσε καρπούς.

Ο μεγάλος Κύπριος χαράκτης Χαμπής,ο ακούραστος υπηρέτης της λαϊκής ελληνικής παράδοσης του μαρτυρικού νησιού,χάραξε την εικόνα του Αγίου,όπως την διασώζουν τα λαϊκά αυτά κάλαντα.Ο ασκητικός Άγιος δεν γελά με φουσκωμένα κόκκινα μάγουλα,όπως ο Άη-Βασίλης της μαζικής κουλτούρας.Έχει ψηλό μέτωπο,χαραγμένο από την ευθύνη και την περίσκεψη και η γλυκύτητά του προέρχεται από την εικόνα της Βρεφοκρατούσας που βαστά.Στέκεται μέσα σε μια βροχή ελληνικά γράμματα,"τ' αρφαβητάτζια",ανάμεσα στους λιόντες και τις μυρσίνες,πάνω από τα κεφάλια των χαρούμενων παιδιών που τραγουδούν. 

Μέσα σε μια βροχή ελληνικά γράμματα,ασκητικός,με μιαν εικόνα αγκαλιά,ατάραχος ανάμεσα στα λιοντάρια,πάνω από παιδικά κεφάλια που τραγουδούν.Σαν όραμα νύχτας πρωτοχρονιάς στον ύπνο του Μακρυγιάννη."

Δεν έχω να προσθέσω πολλά...Μόνο την αγωνία μου για το τι κληρονομιά θα παραδώσουμε στα παιδιά μας...Παρατηρώ την παγίωση της άποψης πως τα παιδιά πρέπει να ζουν μέσα σε ένα παραμύθι,μέρος του οποίου είναι και ο Άη-Βασίλης της εποχής τους...Μου το επιβεβαίωσαν οι μαθητές μου που σε ανάλογη συζήτηση υποστήριξαν πως δεν πρέπει να χαθεί για τα παιδιά η...Μαγεία των Χριστουγέννων...Μα τα Χριστούγεννα δεν είναι μαγεία...είναι η γέννηση του Χριστού,της αγάπης...Η αγάπη δεν είναι παραμύθι,φαντασία...Είναι ζητούμενο,αγώνας ζωής, σκοπός...Ο Άγιος Βασίλειος δεν έγινε Άγιος φτιάχνοντας παιχνίδια και χασκογελώντας,αλλά με πόνο και άσκηση...Αυτό πρέπει να το ξέρουν τα παιδιά μας...Και να προσπαθήσουν να του μοιάσουν...Να γίνουν άνθρωποι απλοί, ταπεινοί, ελεήμονες, αφιλοχρήματοι,όπως αυτός... Φτάνουν πια τα παραμύθια που χρόνια κοιμίζουν κι εμάς και τα παιδιά μας...Επιμένω πως η αλήθεια όσο σκληρή και οδυνηρή κι αν είναι παραμένει αναντικατάστατη...Τα παιδιά μας θέλουν αλήθειες για να βρουν ουσία στη ζωή...Βαθιά μέσα τους ξέρουν πως τα Χριστούγεννα όπως τα καταντήσαμε δεν είναι παρά μια άδεια φούσκα...Μακάρι να μας φωτίζει πάντα ο Θεός και ο Άγιος Βασίλειος....Καλημέρα σας εύχομαι...