"Να μου το πάρεις,Ύπνε μου,τρεις βίγλες θα του βάλω..."

Επηρεασμένη από τα...γεννητούρια,συνειρμικά,θυμήθηκα ένα άρθρο που γράψαμε πριν πολλά χρόνια στο περιοδικό "Νέα Σελήνη" τρεις μικρομάννες (Η Μένη,η Άννα κι εγώ).Σκέφτηκα,λοιπόν,να το μεταφέρω και στο διαδίκτυο ώστε να γίνουν γνωστά έθιμα και παραδόσεις της περιοχής μας,"ποιητικές" συνήθειες από ανθρώπους που ήξεραν να εκτιμούν το ωραίο, να το συντηρούν και να το μεταδίδουν από γενιά σε γενιά...

" Το νεογέννητο μωράκι.Ένα τόσο δα μικρό πλασματάκι χαμογελάει στον κόσμο,πλαισιωμένο από ένα σωρό δοξασίες να το προστατεύουν,να το ζεσταίνουν,να το κανακεύουν.Συνήθειες και τελετές, ξεχασμένες από καιρό στη μνήμη ηλικιωμένων πια γυναικών,των γιαγιάδων μας,χαμένες για μας σήμερα, αφού τις θεωρούμε ξεπερασμένες και ανάξιες να ξοδέψουμε χρόνο ώστε να ασχοληθούμε με την εφαρμογή τους.

Μαζί τους χάσαμε και την γλυκιά αίσθηση της προστασίας και της αγάπης της ζωής που οι δοξασίες αυτές έφερναν στο κατόπι τους.Το μωρό και μαζί του τη μάνα,είτε σαν εγκυμονούσα είτε σαν λεχώνα,όλοι οι πολιτισμοί τους θεωρούσαν πρόσωπα ιερά.Με πολλούς τρόπους λοιπόν,πλέκοντας κανόνες και περιφρουρώντας την τήρησή τους,προσπαθούσαν να τα προστατεύσουν. 

Η εγκυμοσύνη ήταν η μοναδική ίσως περίοδος στη ζωή της γυναίκας που δεν συνδέονταν με βαριά εργασία και αβάστακτες μέριμνες.Όλοι οι οικείοι της εγκύου την κανάκευαν,φρόντιζαν για την ξεκούρασή της και έχαιρε εκτίμησης στη μικρή της κοινωνία.Είναι γνωστό πως ό,τι "λιμπίζονταν" η εγκυμονούσα έπρεπε με κάθε θυσία να το φάει,αλλιώς υπήρχε κίνδυνος να αποβάλει.Πολλοί κανόνες άλλωστε διασφάλιζαν την επιτυχία της κύησης.Έτσι η εγκυμονούσα δεν έπρεπε να περάσει πάνω από τεντωμένο σχοινί,γιατί υπήρχε κίνδυνος το παιδί να γεννηθεί με "λούρο"(λουροδεμένο).Στις 3 Φεβρουαρίου,που γιορτάζεται ο Άγιος Συμεών, πρωί-πρωί οι εγκυμονούσες έπρεπε να στολιστούν και να "βάλουν και καμιά ελιά" στο πρόσωπο,ώστε το μωρό να γεννηθεί όμορφο.Την ίδια μέρα απαγορεύονταν να κάνουν βαριές δουλειές για να μη γεννηθεί το παιδί σημαδεμένο,όπως επίσης και να μην κεντήσουν γιατί ήταν σα να "κεντούσαν"(τρυπούσαν) το παιδί στην κοιλιά.Πολλά σημάδια στο σώμα του νεογέννητου συνδέονταν με παρασπονδίες της μητέρας την ημέρα της γιορτής του Αγίου-Συμεών.

Σε πολλές περιοχές πίστευαν,πως,αν η μητέρα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έτρωγε σπλήνα,στο σημείο όπου θα πρωτοξυνόταν θα υπήρχε ένα σημάδι στο μωρό.Γι αυτό φρόντιζαν να ξύσουν ένα μέρος που δεν πολυφαίνονταν.Οι εγκυμονούσες δεν έπρεπε να περνούν από σταυροδρόμια,αφού αυτά θεωρούνταν τόποι όπου δρούσαν οι μάγισσες.Επίσης δεν έπρεπε να βάλουν κλώσα να καθίσει,γιατί έλεγαν "ή παιδιά θα βγουν ή πουλιά".

Για να μαντέψουν τι παιδί θα κάνει, έβαζαν δυο προσκέφαλα και κάτω από το ένα τοποθετούσαν ένα ψαλίδι,ενώ κάτω από το άλλο ένα μαχαίρι.Αν η εγκυμονούσα κάθονταν στο προσκέφαλο με το ψαλίδι θα γεννούσε αγόρι,ενώ αν κάθονταν στο προσκέφαλο με το μαχαίρι θα γεννούσε κορίτσι.
Οι λεχώνες ήταν "σα βασιλικός μέσα στο σπίτι,σαν κάτι ιερό".Μαζί με το νεογέννητο θεωρούνταν εύθραυστοι σαν γυαλί,γι΄αυτό και θα έπρεπε να είναι κανείς πολύ προσεκτικός στην συναναστροφή μαζί τους.Έμεναν στο κρεββάτι για εννέα τουλάχιστον ημέρες και τις "υπηρετούσαν" συγγενικά τους πρόσωπα ή γειτόνισσες.Όταν έρχονταν η μαμμή για τη γέννα, δεν έμπαινε μέσα στο σπίτι παρά μόνο αφού άναβαν το θυμιατό και την υποχρέωναν να "σαλτήσει" (πηδήσει) από πάνω του,γιατί έρχονταν από έξω και μπορεί να έφερνε μαζί της δαιμόνια.Κατόπιν έκανε το σταυρό της και προχωρούσε.

Σημαντικό ρόλο στη ζωή της λεχώνας έπαιζε και η...σκούπα του σπιτιού.Σε κάποια μέρη την έβαζε η μαμμή κάτω από το κρεββάτι της μετά από το τέλος της γέννας.Σε άλλες περιοχές την έδεναν στη λεχώνα το βράδυ σε περίπτωση που ήταν μόνη της, ώστε να της κρατάει συντροφιά,αφού ήταν " και η σκούπα νοικοκυρά", ενώ αλλού την τοποθετούσαν δίπλα από τη λεχώνα ή πίσω από την πόρτα της ώστε να τη φυλάει από το κακό μάτι.Προστασία από τα κακά πνεύματα ήταν και το εξής: έβαζαν κάτω από το μαξιλάρι του νεογέννητου ένα σακουλάκι με ψαλιδάκι,λίγο θυμίαμα και ένα καρβουνάκι.Καρβουνάκι με θυμίαμα φορούσε και η λεχώνα στον κόρφο της.

Η λεχώνα έπρεπε να μείνει μέσα στο σπίτι για τουλάχιστον 40 ημέρες.Την ημέρα,αν έπρεπε να βγει ως την αυλή του σπιτιού της κάλυπτε τα μαλλιά της με μαντήλι.Αυτό το φορούσαν  για να μη "ματιαστεί" η λεχώνα και της "κοπεί το γάλα".Όμως και οι άλλοι άνθρωποι εκτός των οικείων της θεωρούσαν γρουσουζιά το να δουν στο δρόμο τους λεχώνα και μάλιστα χειρότερη από το να συναντήσουν μαύρη γάτα, αφού το συνέδεαν με αρρώστιες σωματικές( χάσιμο μαλλιών,πόνος  στα δόντια κ.α.)Αν πήγαινε κάπου πριν σαραντίσει, επειδή πίστευαν πως έφερνε γρουσουζιά,έπρεπε αμέσως μετά τον σαραντισμό να επιστρέψει όπου είχε πατήσει και να ραντίσει με τον αγιασμό.Οι γυναίκες κυρίως το μελετούσαν και περίμεναν οπωσδήποτε την επανόρθωση. Στην Αλόννησο αν η γυναίκα είχε γεννήσει κορίτσι,μετά την ευχή,έπρεπε να πάει σε κάποιο άλλο σπίτι, για να "αφήσει τα κορίτσια" και το επόμενο παιδί της να είναι αγόρι.                                        

Μετά το βασίλεμα του ήλιου η λεχώνα δεν έπρεπε με τίποτα να ξεμυτίσει από το σπίτι της.Ακόμη κι αν κάποιος τη φώναζε από έξω απαγορεύονταν να απαντήσει,αφού πίστευαν πως ίσως ο σατανάς προσπαθούσε να την πειράξει από ζήλια που έφερε στον κόσμο μια καινούρια ζωή.Τα ρούχα της,όπως και οι φασκιές του μωρού,έπρεπε να μαζευτούν από το σχοινί της απλώστρας το βράδυ,για να μην τα"μαγαρίσουν" τα δαιμόνια ή κατά άλλη παράδοση οι νεράιδες. Επίσης απαραίτητο ήταν το άναμμα του καντηλιού και το θύμιασμα, αφού τη λεχώνα "την πείραζε πολύ ο σατανάς".Τις λεχώνες απαγορεύονταν να τις πλησιάσουν γυναίκες με έμμηνο ρύση,γιατί υπήρχε κίνδυνος το μωρό να βγάλει σπυριά.Επίσης απαγορεύονταν και οι επισκέψεις σε αυτή μετά τη δύση του ήλιου.Σε κάποια μέρη συνήθιζαν να παίρνουν μαζί τους στην εκκλησία και καμιά αλλαξιά ρούχα του μωρού για να τα "διαβάσει" ο ιερέας.

Δίπλα στη γυναίκα που κοιλοπονούσε υπήρχαν τα "πανιά" του μωρού και πάνω τους μια κούπα με αλάτι.Το αλάτι έπρεπε να είναι πολύ ψιλό,γι αυτό το άλεθαν στη μυλόπετρα.Με αυτό "αλάτιζαν" το μωρό,για να γίνει γερό και να "ψηθεί" το δέρμα του.Το αλάτι το άφηναν πάνω στο μωρό για τρεις ημέρες και κατόπιν έκαναν το μπάνιο του μωρού(αλλού τα έλεγαν κολυμπίδια).Στην τελετή αυτή παραβρίσκονταν όλοι οι συγγενείς, που έφερναν δώρα στο μωρό.Σε κάποια μέρη το μπάνιο στο μωρό έπρεπε να το κάνει η μαμμή,η οποία έπαιρνε και τα κέρματα που ρίχνανε οι συγγενείς στο νερό του μπάνιου ως αμοιβή.Σε άλλα μέρη, το μωρό τρεις μέρες μετά τη γέννησή του το έλουζε η νονά.Νονά γίνονταν αυτή που στεφάνωνε το ζευγάρι κι αν δεν ήταν γυναίκα, το ρόλο αυτό έπαιρνε η γυναίκα ή η μητέρα του κουμπάρου.Η νονά λοιπόν πήγαινε στο μωρό για το μπάνιο του με όλα τα σχετικά(αλλαξιά,πετσέτα,σαπούνι) και ρίχνανε κέρματα στο νερό οι συγγενείς,που μετά το μπάνιο τρώγανε όλοι μαζί.Στο μπάνιο έριχναν βρασμένο δεντρολίβανο και μυρτιά,για να το προστατεύουν από τα συχνά συγκάματα.Τα μωρά τα φάσκιωναν με τις πάνες και δεν τους έκοβαν τα νύχια αν δεν περνούσαν 40 μέρες. Αντί γι' αυτό βουτούσαν το χεράκι του μωρού σε αλεύρι για να σπάσουν και δεν έκοβαν τα μαλλιά του πριν τη βάφτιση.

Σύμφωνα με πολύ παλιά και ξεχασμένη επιταγή της θρησκείας, στην 8η μέρα μετά τη γέννηση του παιδιού έπρεπε να του δώσουν το όνομά του,οι γονείς και όχι οι νονοί του,με την παρουσία ιερέα,σε σύντομη τελετή.

Για να κάνουν γερά τα κόκαλα και τις κλειδώσεις του νεογέννητου παιδιού,το άλειφαν με λάδι στο οποίο είχαν τσιγαρίσει χαμομήλι.Παράδοση από τους πρόσφυγες επέβαλε να δίνουν στο νεογέννητο συκώτι λύκου για να γίνει δυνατό,γλυκό τριαντάφυλλο για να γίνει όμορφο και,για να γίνουν τα μαλλιά του πυκνά και σγουρά,κάλυπταν το κεφάλι του με...σβουνιά αγελάδας.Αν το μωρό είχε ίκτερο,το σταύρωναν ή αλλού το χάραζαν στο μέτωπο για να "κόψουν την κιτρινάδα" ή το άλειφαν με τα ούρα του.Για το ίδιο πρόβλημα σε κάποια μέρη έδεναν μια κίτρινη κλωστή για τρεις μέρες στο μωρό και μια κόκκινη σε μια τριανταφυλλιά(κόκκινη) και μετά τις άλλαζαν λέγοντας "εσύ πάρε την κοκκινάδα και εσύ την κιτρινάδα".Για να καθαρίσουν το πρόσωπο του μωρού,έσταζε η μαμά λίγο γάλα πάνω του και το περνούσε με ένα πανάκι.Επίσης το μητρικό γάλα θεωρούνταν,και είναι,πολύ αποτελεσματικό φάρμακο για κάθε είδους πρόβλημα με τα μάτια(οφθαλμίτιδες)ή καψίματα,πληγές,πληγωμένες θηλές κ.τ.λ.Μια-δυο σταγόνες μητρικό γάλα στο δεμένο ακόμα αφαλό βοηθούσε στη γρήγορη ίαση.

Τις τρεις πρώτες μέρες της ζωής του μωρού έρχονταν οι μοίρες να το μοιράνουν,γι αυτό δεν έλειπε ποτέ από δίπλα του το γλυκό του κουταλιού ώστε να φάνε και να το προικοδοτήσουν με ζωή γλυκιά και ασυννέφιαστη.Στα  λόγια που οι μοίρες ψιθύριζαν στο μωρό απέδιδαν και τις γκριμάτσες που το μωρό έκανε στον ύπνο του,άλλοτε σα να γελάει(όταν του έλεγαν κάτι ευχάριστο) και άλλοτε σα να κλαίει(όταν άκουγε κάτι δυσάρεστο).

Όταν το μωρό έμπαινε για πρώτη φορά σε ξένο σπίτι το "ασήμωναν" και έβαζαν πάνω του μια φέτα ψωμί με ζάχαρη και λίγο λάδι,ώστε το μωρό να είναι πάντα χορτάτο και "γλυκό".Αλλού εκτός απ' αυτά του έδιναν και βαμβάκι ή αλεύρι(μη ολικής άλεσης!!!)για ν' ασπρίσει,να ζήσει δηλαδή πολλά χρόνια.Όταν επισκέπτονταν ένα μωρό για πρώτη φορά,του πήγαιναν γλυκά και έπρεπε η συσκευασία να ανοιχτεί μπροστά στο μωρό για να μιλήσει γρήγορα.Όταν "ασήμωναν" έδιναν κέρματα για να έχει σιδερένια υγεία,του έλεγαν "λίγα από μένα και πολλά από το Θεό".Φεύγοντας έκοβαν μια κλωστή από τον ποδόγυρο και την ακουμπούσαν στα ρούχα του μωρού και το έφτυναν για να μη το ματιάσουν,κατηγορώντας το δήθεν "πω,πω,τι άσχημο παιδί είναι αυτό...".Όσοι τα πήγαιναν καλά με τον ύπνο,του έλεγαν "τον ύπνο μου να 'χεις".

Μια μόνιμη και σταθερή προστασία από το "μάτι" του παρείχε η "φασκαντήρα",μια γαλάζια πέτρα,ενώ δεν παρέλειπαν να του φοράνε ένα ρουχαλάκι του από την ανάποδη,συνήθως το φανελάκι του.
Αυτά μας είπαν,με μια χροιά νοσταλγίας στη φωνή τους,γυναίκες,συγγένισσες και γειτόνισσες,αφού πρώτα οι περισσότερες έσπευσαν να μας διαβεβαιώσουν πως οι ίδιες δεν πιστεύουν τίποτα από τα παραπάνω,λες και ένιωθαν ένοχες προδοσίας της άχρωμης και καθόλου ποιητικής πλέον ζωής μας...