"Συντηρητικός" και "αριστερός" λιτός βίος...

Το διάβασα προχθές...Το βρήκα σε μια εφημερίδα που εκδίδει ο Μητροπολίτης Ναυπάκτου και μου άρεσε πολύ...Αξίζει τον κόπο να το διαβάσετε...

"Οι απόψεις που διαβάσαμε σ' ένα "συντηρητικό" άρθρο,αλλά και κάποιες παράλληλες με αυτές που συναντήσαμε σε μια "αριστερή" συνέντευξη,μας δίνουν την αφορμή να μιλήσουμε για ορισμένα από τα βασικά στοιχεία της αγνοημένης λαϊκής μας παραδόσεως,που είναι εμποτισμένη από το ζωογόνο "ύδωρ του Πνεύματος", της αποστολικής και πατερικής διδασκαλίας.
Ούτε το "συντηρητικό" άρθρο,ούτε η "αριστερή" συνέντευξη είχαν άμεσες αναφορές στην ελληνορθόδοξη παράδοσή μας,ούτε επίσης έδειχναν να έχουν έστω και κάποιους αμυδρούς θεολογικούς επηρεασμούς.Απλώς διατύπωναν μερικά αυτονόητα πράγματα,τα οποία μέσα στην κρίση που διερχόμαστε πιστεύουμε ότι είναι πλήρως αποδεκτά,ενώ πριν από δύο ή τρία χρόνια ήταν όχι μόνο δυσπαράδεκτα,αλλά χαρακτηρίζονταν και "αντιδραστικά".Έτσι είδαμε διατυπωμένα στοιχεία του "ζωτικού πυρήνα" της παραδόσεώς μας,του τρόπου ζωής που μας παρέδωσαν οι παλαιότερες γενιές,τα οποία όμως οι περισσότεροι από τους σύγχρονους Έλληνες δεν θελήσαμε στην πράξη να παραλάβουμε,κι αυτό είναι μια από τις αιτίες που μας οδήγησαν στην κρίση.

Το άρθρο είναι του καθηγητή Ν.Μαραντζίδη και έχει τίτλο "Οι ξεχασμένες αξίες του ελληνικού συντηρητισμού"(Καθημερινή,18.3.2012),και η συνέντευξη είναι της συγγραφέως Μάρως Δούκα(στον δημοσιογράφο Γ.Ν.Μπασκόζο) και τιτλοφορείται:"Η Αριστερά πρέπει να εφευρεθεί ξανά"(Το Βήμα,18.3.2012).Κοινό στοιχείο των δύο κειμένων είναι η κατάφαση στον μετρημένο,λιτό βίο,που συνοδεύει την παραδοχή ότι η ευημερία των τελευταίων δύο ή τριών δεκαετιών ήταν πλασματική.Όλα τα άλλα είναι μάλλον διαφορετικά.Διαφορετική η θεμελίωση της λιτότητας στην καθημερινή ζωή και διαφορετικές οι προοπτικές του ατομικού και κοινού μας βίου.Αξίζει να δούμε κάποιες βασικές θέσεις τους.

Ο κ.Μαραντζίδης γράφει:"Οι γονείς μας,είτε ήταν υπάλληλοι,είτε επαγγελματίες και επιχειρηματίες,είτε αγρότες,ήταν συνήθως άνθρωποι μετρημένοι.Ζούσαν λιτά,απεχθάνονταν τα δάνεια και τα δανεικά και προγραμμάτιζαν προσεκτικά τη ζωή τους,χωρίς σπατάλες.Έχοντας εμπειρίες πολέμων και οικονομικών καταστροφών,αντιμετώπιζαν το μέλλον με συστολή και συγκρατημένη απαισιοδοξία.Ήταν, με άλλα λόγια,συντηρητικοί άνθρωποι".Στη συνέχεια αναφέρεται στο πως αυτός ο "συντηρητισμός" είχε θεμελιώσει τον εθνικό μας βίο σε ανάλογες αξίες.Γράφει:"Αυτός ο συντηρητισμός είχε αναγορεύσει σε θεμέλια της κοινωνικής οργάνωσης συμπεριφορές όπως η εργατικότητα,η αποταμίευση,η πειθαρχία,ο σεβασμός στους νόμους,η εγκράτεια.Ιδιαίτερα η ελληνική εκπαίδευση ήταν γεμάτη από τέτοιες αξίες,που σήμερα τις θεωρούμε παλιομοδίτικες και συχνά αντιδραστικές".

Με αυτά που γράφει δεν θέλει να ωραιοποιήσει το "συντηρητικό" παρελθόν,ξεχνώντας τις στρεβλώσεις του,γι αυτό σημειώνει:"Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι οι παραπάνω αξίες έπαιρναν συχνά στην πράξη μορφή καρικατούρας.Ο σεβασμός στους κανόνες γινόταν άκριτη πειθαρχία,η αποδοχή των ιεραρχιών υποτέλεια στους ισχυρούς,η ηθική μετατρεπόταν σε υποκρισία,η αποταμίευση σε μιζέρια,οι οικογενειακοί δεσμοί καταντούσαν νεποτισμός,η αγάπη για την πατρίδα εθνικισμός,η αίσθηση του να έχει κανείς ρίζες κλειστοφοβικός επαρχιωτισμός"

Είναι γεγονός ότι αυτές οι  στρεβλώσεις οδήγησαν στις διαλυτικές ακρότητες που ταλαιπώρησαν την ελληνική κοινωνία,κυρίως από τη δεκαετία του 70 και μετά,και αποσάθρωσαν ζωτικά τμήματά της. Μια αιτία αυτής της αποσάθρωσης ήταν ότι όλες οι παραδοσιακές αξίες,που συνοψίζονταν στην μετρημένη,λιτή ζωή,δεν ήταν προσωπική επιλογή της πλειονότητας των "συντηρητικών" Ελλήνων. Επιβάλλονταν σ' αυτούς από την ανάγκη ή από την κρατούσα ανελαστική νοοτροπία,χωρίς να αφομοιώνονται δημιουργικά.

Ο επιβαλλόμενος σεβασμός,η λιτότητα και η πειθαρχία άφησαν κενά, που έπρεπε να γεμίσουν από ένα υψηλότερο νόημα ζωής,από ένα ζωογόνο πνεύμα ασκητικής ελευθερίας,το οποίο(πρέπει να παραδεχθούμε)υπάρχει διαρκώς ενεργό μόνο μέσα στη ζωή της Εκκλησίας.Όμως ο νεοελληνικός συντηρητισμός δεν ήταν πάντα (ή για όλους)οργανικά συνδεδεμένος με την ορθόδοξη Χριστιανική πίστη και τη φιλοκαλική της άσκηση.Δέχθηκε,όπως όλος ο εθνικός μας βίος,ξένες επιρροές,που τον αποξένωσαν εν πολλοίς από τη ζωή της παράδοσής μας.Οπότε η λιτή ζωή δεν ήταν,για τους πολλούς,συνειδητή προσωπική επιλογή.Ήταν υπόθεση ανάγκης.

Στην "αριστερή" Μάρω Δούκα,όμως,η λιτότητα φαίνεται ότι δεν είναι έξωθεν επιβαλλόμενη.Δεν είναι "τέκνο της ανάγκης",για να παραφράσουμε τον ποιητή,και η ίδια δεν είναι "ώριμο τέκνο της οργής".Δεν την ωρίμασε η οργή της για τον λιτό της βίο.Ο βίος αυτός είναι προσωπική της επιλογή ή μάλλον,όπως λέει η ίδια,είναι ιδίωμα του χαρακτήρα της.Γι' αυτό,όταν ο δημοσιογράφος διατύπωσε την παρατήρηση:" Από τα πεζογραφήματά σας φαίνεται ότι όλα αυτά τα χρόνια δεν σας άγγιξε ο κόσμος της ψευδαίσθησης και της ευημερίας του 2004"η κ.Δούκα είπε:"Έτσι ή αλλιώς ήταν μια ευημερία πλασματική.Αλλά πέρα από αυτό,εγώ ως άνθρωπος ποτέ δεν αισθάνθηκα την ανάγκη να ζήσω με πολλά,να έχω περισσότερα από δύο ζευγάρια παπούτσια ή ένα παλτό.Αυτός είναι ο χαρακτήρας μου,να ζω λιτά και να μην επηρεάζομαι από τον πλούτο.Πολλές φορές πηγαίνω σε σπίτια πλούσιων φίλων και τα καμαρώνω σαν να είναι δικά μου,δεν ζηλεύω.Αυτό το οφείλω κυρίως στο χαρακτήρα μου.Δεν ήμουν ποτέ το παιδί της φτωχής οικογένειας που φιλοδόξησε να ανέβει κοινωνικά. Την όποια επιβεβαίωσή μου την κέρδισα μέσα από το γράψιμο."

Μέσα στα πλαίσια της δικής της ζωής αισθάνεται ικανοποίηση από το αναγκαίο και δεν ζητά το περιττό,το οποίο όταν το συναντά μπορεί να το "καμαρώνει", αλλά δεν το ζηλεύει.Αυτό συνδέεται με τη γενικότερη συγκρότησή της,που φαίνεται και σε άλλες τοποθετήσεις της.Σ' ένα σημείο της συνέντευξής της λέει:"Επειδή σαν άνθρωπος έχω τη ματιά μου μετωπικά στο παρόν,προσπαθώ και ως συγγραφέας να ανακαλύψω τις βαθύτερες πτυχές του".Δεν θέλει να μένει στην επιφάνεια  των πραγμάτων.Ψάχνει τις "βαθύτερες πτυχές" του παρόντος.Αυτό την βοηθάει να σέβεται κοινωνικά ή πολιτικά σχήματα,χωρίς να δεσμεύεται από αυτά,να ελπίζει και να φοβάται κρατώντας την κυριαρχία του εαυτού της.Ερμηνεύοντας μια φράση λατίνου ιστορικού,στην οποία βρίσκει μια προσέγγιση της επιθυμητής σε όλους ελευθερίας,σημειώνει:"Να ελπίζουμε,αλλά να μη γινόμαστε δέσμιοι της ελπίδας μας.Να φοβόμαστε αλλά να μην υποκύπτουμε στους φόβους μας.Να είμαστε ενταγμένοι σε ένα κόμμα αλλά να μην τυφλωνόμαστε..."

Πολλοί όμως φαίνεται ότι τυφλώθηκαν.Γι αυτό,όπως γράφει ο κ.Μαραντζίδης,σύντομα όλα άλλαξαν, σε σχέση με την παλιά συντηρητική νοοτροπία.Οι ελπίδες του εύκολου πλουτισμού, η τύφλωση από ανεδαφικές πολιτικές εξαγγελίες,η κώφευση στους ισχνόφωνους προφήτες των επερχομένων δεινών(που τώρα ζούμε),έφερε την αλλαγή της νοοτροπίας.Έτσι,"τη θέση της αποταμίευσης πήρε ο αχαλίνωτος καταναλωτισμός και ο υπερδανεισμός.Τη θέση πως ο πλούτος δεν φέρνει την ευτυχία διαδέχθηκε η ακόρεστη δίψα για πλούσια ζωή και πολυτελή διαβίωση.Χάρη στα νέα ήθη,η καριέρα έπρεπε να οδηγεί στον γρήγορο πλουτισμό.Μέσα σε όλα αυτά,η αφοσίωση στην ιεραρχία αντικαταστάθηκε από την αντίληψη πως η αναίδεια και η αγένεια απελευθερώνουν.Ενώ η πίστη για την αξία της τήρησης των νόμων κλονίστηκε από την αίσθηση της ατιμωρησίας..."

Και τώρα "που κατρακυλήσαμε πιο βαθιά στου κακού την σκάλα",πρέπει να ακούσουμε "της αγάπης τον Θεό" και να "γδυθούμε της αμαρτίας το ντύμα",προσλαμβάνοντας το ήθος και τη ζωή της Εκκλησίας Του,που μπορεί να μας δώσει "τα φτερά τα πρωτινά μας τα μεγάλα".
Η διαρκής εργασία,σωματική και πνευματική,η ολιγάρκεια και η αποδέσμευση από τα μη αναγκαία υλικά πράγματα,με στροφή του νου σε "άλλες σφαίρες υπάρξεως",όχι απαραίτητα μόνο για την αντιμετώπιση της σύγχρονης πολυμέτωπης κρίσης,αλλά κυρίως για την ευσταθή πορεία μας στον κατά Χριστόν ανωφερή βίο,είναι βασικά στοιχεία της λαϊκής ελληνορθόδοξης παραδόσεώς μας,που αντλούνται ως μηνύματα μέσα από την Αγία Γραφή και τους αγίους Πατέρες.
Αυτές οι παραδοσιακές αρχές,που προϋποθέτουν ότι η αναφορά όλης της ζωής μας είναι θεολογική, ότι δηλαδή κέντρο μας είναι ο Χριστός,μπορούν να μας δώσουν(και πάλι) τη δυνατότητα σε όλα τα ενδοκοσμικά μας συστήματα να είμαστε ταυτόχρονα ολιγαρκείς και αποδοτικά δραστήριοι."

Πρωτ.π.Θωμά Βαμβίνη(Επίκαιροι σχολιασμοί-Εκκλησιαστική Παρέμβαση)